پروتکل چیست ؟
پروتکل مجموعه ای از قوانین و دستورالعمل ها است که به ماشین مبدا و مقصد اجازه برقراری ارتباط ، انتقال اطلاعات و خاتمه ارتباط ، بر روی بستر شبکه را می دهد. به بیان دیگر، یک پروتکل قالب و ترتیب پیام های مبادله شده بین مبدا و مقصد را تعریف می کند. همچنین پروتکل تعیین می کند که هر یک از طرفین ارتباط در قبال ارسال یا دریافت هر پیام ، چه واکنش از خود باید نشان دهند.
پروتکل در لغت به معنای ” قرارداد ، تشریفات ، آداب و رسوم ، توافق ” می باشد.
نقش پروتکل در کامپیوتر مثل نقش زبان برای انسان است . برای برقراری یک ارتباط موفقیت آمیز بین مبدا و مقصد، طرفین باید از یک پروتکل (زبان) یکسان استفاده کنند . جهت درک بهتر مفهوم پروتکل به مثال زیر که یک نمونه از پروتکل انسانی ( برقراری ارتباط بین دو انسان ) است دقت کنید.
پروتکل پرسش و پاسخ در کلاس درس :
در کلاس درس جهت انجام عمل پرسش و پاسخ بین استاد و دانشجو، باید از پروتکل پرسش و پاسخ استفاده کنیم . اگر استاد آغاز کننده پروتکل باشد یک پیام که حاوی عبارت ” کسی سئوال نداره ؟ ” به سمت دانشجویان ارسال می کند ولی اگر دانشجو آغازگر پروتکل باشد یک پیام که حاوی عبارت ” ببخشید استاد ! ” یا ” استاد می تونم سئوالی بپرسم ؟ ” به سمت استاد ارسال می کند .
سپس استاد در پاسخ پیام زیر را به دانشجو ارسال می کند : ” بفرمایید ” . روند فوق تا پایان کار ادامه پیدا می کند . بعد از اینکه دانشجو پاسخ پرسش خود را از استاد گرفت ، با ارسال پیامی با متن ” متشکرم” یا ” متوجه شدم ” یا .. ارتباط را خاتمه می دهد.
چند نوع پروتکل در بستر شبکه وجود دارد ؟
انواع مختلفی از پروتکل ها در شبکه لازم است تا اطمینان حاصل شود که کامپیوتر شما با هر نوع سیستم عامل، سخت افزار و نرم افزاری که دارد، بتواند با یک کامپیوتر دیگر در مکانی دیگر از جهان ارتباط برقرار کرده و قادر به تبادل داده باشد . در دنیای شبکه تعداد بسیار زیادی پروتکل متفاوت وجود دارد ولی می توان از لحاظ عملکرد ، این پروتکل ها را دریکی از سه گروه اصلی زیر قرار داد :
1- پروتکل هایی که وظیفه برقراری ارتباط را بر عهده دارند . ( communication)
2- پروتکل هایی که وظیفه حفظ امنیت داده ها را بر عهده دارند . ( security )
3- پروتکل هایی که وظیفه مدیریت شبکه را بر عهده دارند . ( Network management )
برخی از پراستفاده ترین پروتکل های موجود عبارتند از :
TCP – UDP – HTTP – HTTPS – DNS – DHCP – SMS – SNMP – FTP – SMTP – WIFI – ETHERNET – BLUETOOTH – POP – SSH – SSL – RIP – NETBIOS – PAP- ICMP – IPSEC – IP – TELNET – …
پروتکل های شبکه چگونه کار می کنند ؟
نحوه عملکرد پروتکل ها به این صورت است که فرآیندهای بزرگ را شکسته و به وظایف کوچک و خاص تقسیم بندی میکند . سپس هر یک از این وظایف توسط یک یا چند پروتکل انجام می گردد و در نهایت با همکاری همه پروتکل ها با یکدیگر فرآیند اصلی به صورت کامل انجام میگردد .
اصطلاح مجموعه پروتکل ( protocol suite ) به چه معناست ؟
به مجموعه ای از پروتکل ها که با یکدیگر همکاری داشته تا یک هدف یا فرآیند بزرگتر را انجام دهند ، مجموعه پروتکل می گویند. مجموعه‌های پروتکل شبکه بیشتر به صورت مجموعه های لایه بندی شده ، ساخته شده‌اند که با عنوان پشته پروتکل ( Protocol Stack ) شناخته می‌شوند.
در پشته پروتکل ، هر لایه دارای مجموعه وظایف مشخصی می باشد. مثلا پشته پروتکل اینترنت ( Internet Protocol Stack ) دارای 5 لایه بوده ( لایه Application ، لایه Transport ، لایه Network ، لایه Data Link ، لایه Physical ) و هر لایه شامل پروتکل های متعددی است که جهت برقراری ارتباط با اینترنت ، با یکدیگر همکاری می کنند. برای درک بهتر به بخش سوالات متداول مراجعه فرمایید.
پروتکل ها توسط چه گروه یا سازمانی تعریف و منتشر می گردند؟
در پاسخ به این سئوال می توان گفت که سازمان های زیر مسئول تعریف و انتشار پروتکل ها در جهان می باشند :
The Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE)
The Internet Engineering Task Force (IETF)
The International Organization for Standardization (ISO)
The International Telecommunications Union (ITU)
The World Wide Web Consortium (W3C)
سوالات متداول
پشته پروتکل یا پروتکل استک ( Protocol Stack ) چیست ؟
به مجموعه ای با ساختار لایه ای ( لایه بندی شده / طبقه بندی شده ) که در هر لایه ، گروهی از پروتکل ها ( که مکمل یکدیگر هستند ) قرار گرفته باشند ، پشته پروتکل ( Protocol Stack ) گفته می شود.
مدل 4 لایه TCP/IP
به بیان دیگر ، پشته پروتکل ، مجموعه ای از پروتکل ها می باشد که پروتکل ها در این مجموعه برای ارائه خدمات ارتباطی با هم کار می کنند. هر پروتکل در پشته وظیفه خاصی را بر عهده دارد و با لایه بندی آنها می توانیم سیستم قوی تر و قابل اعتماد تری ایجاد کنیم.
معروف ترین پشته های پروتکل عبارتند از :
- پشته پروتکل اینترنت ( Internet protocol stack )
- مدل 7 لایه OSI
- مدل 4 لایه TCP/IP
برای درک بهتر مطلب فوق ، به مقالات زیر مراجعه فرمایید :
منابع
1- Computer Networking A Top-Down Approach, Global Edition, 8th Edition-James Kurose, Keith Ross
2- https://en.wikipedia.org/wiki/Communication_protocol
3- https://www.comptia.org/content/guides/what-is-a-network-protocol
4-https://docs.oracle.com/cd/E19455-01/806-0916/6ja85398m/index.html
